Bilgelik nedir? Bu soruyu binlerce yıldır soruyoruz. Ben, kişisel gözlemlerime dayanarak, insanın bu en üst seviye olgunluğa (Transdantal Seviye) ulaşmak için temelde üç ana yola sahip olduğuna inanıyorum:
Sistemli Yol Takibi: Felsefe, Budizm, Sufizm gibi kadim disiplinlerin disiplinli ve entelektüel yolunu izleyerek zihni terbiye etmek.
Hayatın Sert Okulu: Hayatta ağır zorluklarla karşılaşmak, yıkılıp yeniden inşa olmak ve acı yoluyla olgunlaşmak.
Sokratik Sorgulama ve Özgürleşme: Aklını Sokratik bir mantıkla kullanarak, Sosyal Kimliğin (Ego) gerçek benliği manipüle ettiğini, dayatılmış senaryolarla yaşattığını anlamak ve bu senaryoyu reddetmek.
İşte tam bu üçüncü yol, beni Nikos Kazancakis’in ölümsüz karakteri Alexis Zorba’ya götürüyor. Zorba, bana göre, bilinçli kontrolün ve sosyal kimliğin yalanını çözmüş bir bilgedir.
NOVA’dan Zorba’ya: Kontrol Yanılsaması ve Sosyal Kimlik
NOVA belgeseli “Your Brain: Who’s in Control?” üzerine kafa yorduğum bir konuda bilgeliğe ulaşma yolları konusunda bana şok edici bir ilham daha verdi. Beynimizin prefrontal korteksi (eleştirel, planlayıcı, sosyal kurallara uyan bölümü), sürekli olarak bize bir “kontrol yanılsaması” ve bir sosyal kimlik senaryosu dayatır.
Bu senaryo, “Böyle konuşmalısın,” “Böyle hissetmelisin,” “Toplum senden bunu bekliyor” der. Bu, bir nevi, bizim için önceden yazılmış bir roldür.
Zorba’nın Bilgeliği:
Zorba’nın ulaştığı bilgelik seviyesi, benim her zaman düşündüğüm yollardan üçüncüsünden beslenir. O, 2. yolun (Hayatın Sert Okulu) içinden geçmiş, sayısız iş yapmış ve her şeyi kaybetmiştir. Ancak Zorba’yı bilge yapan, bu acılardan sonra bilinçli olarak o sosyal senaryoyu (3. yol) yırtıp atmasıdır.
Zorba’nın Epik Teslimiyeti: Sosyal Değerlerin Eşitlenmesi
Zorba, sosyal kimliğin dayattığı “başarı”, “ağırlık”, “itibar” gibi tüm değer yargılarını bir yük olarak görür. O, parayı, malı, hatta fikirleri bile ciddiye almaz; çünkü bilir ki bunlar sadece zihnin ve toplumun uydurduğu geçici kurgulardır.
Bu felsefeyi en iyi özetleyen an, onun meşhur sözünde gizlidir. Zorba, hayatın büyük ve küçük, iyi ve kötü addedilen tüm meseleleri arasındaki ayrımı reddeder ve duygusal bir kayıtsızlığa ulaşır:
“İyilikten dolayı sevinmem, kötülükten dolayı da üzülmem; Yunanlıların İstanbul’u aldığını öğrensem, Türklerin Atina’yı almasıyla aynı şeydir bu benim için.”
Bu söz, benim gözümde, sosyal kimliğin manipülasyonundan tam bir kurtuluştur.
Manipülasyon: Sosyal kimlik, bize “Bu büyük bir zaferdir, sevinmelisin” veya “Bu büyük bir felakettir, üzülmelisin” der. Toplumsal değerler, şeyleri ikiliklerle yargılamamızı, duygusal enerji harcamamızı ister.
Zorba’nın Bilgeliği: Zorba, bu duygusal yatırım çağrısını reddeder. Ona göre hem büyük siyasi başarı hem de büyük kayıp, nihayetinde aynı şeydir. O, bu büyük toplumsal anlatılara duygusal bir değer atfetmeyi bırakmıştır. Bu, beynin prefrontal korteksinin sürekli olarak yaptığı yargılama ve kategorize etme işlevinden kurtulmaktır.
Bu teslimiyet, tam olarak NOVA belgeselindeki rapçilerin prefrontal korteksi susturarak ulaştığı o “kontrolü bırakma” halinin, hayata dair bir felsefeye dönüşmüş halidir.
Zorba, “Yapmalıyım” diyen sosyal kimliğin sesini susturur ve “İstiyorum” diyen saf benliğinin spontane akışına teslim olur. İşte bu yüzden canı sıkılınca kalkıp dans eder, çünkü dans, o anın enerjisine ve bedeninin kontrolsüz ritmine teslim olmaktır.
Sonuç olarak, Alexis Zorba’nın bilgeliği, hayattan kaçmak değil, hayatın tüm acılarına göğüs germek (2. yol) ve ardından aklını kullanarak (3. yol) beynin ve toplumun dayattığı tüm sahte kontrol mekanizmalarını ve değer yargılarını yıkıp, “an”ın sonsuzluğunda özgürce dans etme cesaretidir. O, bize sadece yaşamanın değil, kontrolsüzce var olmanın bilgeliğini öğretir.
Gultekin Ozdemir - 2025
Abaka Talks’a göz attığınız için teşekkür ederim.
Yeni yazılarımı kaçırmamak ve bu yolculuğa birlikte devam etmek için ücretsiz abone olabilirsiniz.